Ik houd van wetenschap. Vaak als ik onderzoeken uitpluis, ontdek ik meer over mijzelf en meer over God. Dat was ook zo toen ik hoorde over het beroemdste psychologische onderzoek ooit. Dat heeft me veel over mensen en over Jezus geleerd.

De wetenschapper (Stanley Milgram) zat in een kamer met de proefpersoon, en zei: ‘Dit is een onderzoek naar het geheugen. Achter die muur zit iemand met wie ik de test afneem en telkens als hij een fout antwoord geeft, dien jij hem een elektrische schok toe.’

Het was alleen geen echte geheugentest, maar stiekem een experiment om te kijken hoe ver die proefpersoon zou gaan. Die zat voor een apparaat dat er heel serieus uitzag, met een hele rij knopjes die in stapjes van 15 volt omhoogliep tot 450 volt. De proefpersoon moest bij elk verkeerd antwoord telkens een hogere schakelaar gebruiken. Achter de muur zat een acteur en hij kreeg natuurlijk geen echte schok. Hij klaagde alleen wel steeds heviger en vanaf de 345 volt zweeg hij opeens, alsof hij was flauwgevallen of nog erger…

De grote vraag was natuurlijk: hoeveel mensen gaan door tot het bittere eind? Meer dan zestig procent. Ze hadden er wel moeite mee en protesteerden ook, maar als de onderzoeker aandrong, ging de meerderheid toch gewoon door.

Stanley Milgram was verbijsterd. De jaren erna probeerde hij erachter te komen hoe dit nu kon. Hij ontdekte drie oorzaken waarom mensen zo ver gingen.

De eerste was dat die acteur achter een muur zat. Je keek hem niet in de ogen en kon dus veel minder met hem meevoelen. Toen Milgram die acteur in dezelfde ruimte zette als de proefpersoon met z’n namaakapparaat, gingen twee keer zo weinig tot het einde door. En als ze elkaar al kenden, zelfs vier keer zo weinig. Als je met iemand kan meevoelen, doe je die ander minder snel iets aan.

De tweede oorzaak was sociale druk. Als de onderzoeker zijn instructies per telefoon doorgaf of niet zulke nette kleding aanhad, gingen drie keer zo weinig proefpersonen door tot die 450 volt. Maar als er twee proefpersonen bij zaten die wél wilden doorgaan, ging negentig procent daarin mee… We willen graag meewerken en niet al te veel opvallen.

De laatste oorzaak was dat het er langzaam in kon sluipen. Het waren telkens stapjes van slechts 15 volt omhoog. Als je dus al 75 volt had toegediend, waarom zou je dan plotseling stoppen bij 90 volt? Zo groot is dat verschil niet en als het ene kon, waarom dan niet het andere? Bovendien, als je stopte, zou je al je keuzes van daarvoor eigenlijk afkeuren, en we vinden het niet prettig om toe te geven dat we fout zitten…

Nu kun je dit ook omdraaien. Als je eenmaal weet hoe het kan dat we zulke stommiteiten begaan, kun je ook bepalen hoe we de wereld een beetje mooier kunnen maken. En toen viel mij op dat Jezus dat al tweeduizend jaar eerder had aangewezen!

Neem dat meevoelen. Als we iemand niet zo goed kennen, is het veel makkelijker die onheus te bejegenen. Jezus haalt telkens juist de mensen van de rand naar het midden. Een kindje dat is weggedoken achter z’n moeder, zet hij nu in het centrum van de aandacht. Een vrouw die achterin de synagoge is weggedoken, zet hij nu op het spreekgedeelte. Een man die wegkruipt in een boom, laat Jezus een feest organiseren…

Zo gaat hij ook om met die sociale druk, waardoor wij zo vaak de mist in gaan. Jezus deint niet met zijn omgeving mee, maar gaat ertegenin, hoe eenzaam dat ook voelt. Het leverde hem uiteindelijk zelfs de doodstraf op. Maar zo liet hij wel zien dat het kán, als de groep afdwaalt, toch zelf het juiste spoor blijven volgen.

Je kunt namelijk altijd terug. Ja, fouten sluipen er langzamerhand in, liet Milgram zien, het gaat in kleine stapjes. Maar je kunt jezelf altijd corrigeren. Ook al zat je al bij 435 volt, je kon nog stoppen. Jezus laat telkens mensen die in de ergste puree zitten nog een nieuwe start maken. Nooit is het té erg, je kunt altijd overnieuw beginnen.

Als we dat tot ons laten doordringen, wordt de wereld mooier. Ik las eerst dat schokkende experiment, maar toen ontdekte ik dus dat Jezus al veel eerder het antwoord had gegeven: als we kwetsbare mensen centraal stellen, als we niet braaf met de groep meegaan, en als we ons leven durven te verbeteren. Zo deed hij dat en een beetje kunnen wij dat ook.