Onlangs hielden we een nieuwe 7keer7-tour. Ik mocht als laatste om rode lijnen te ontwaren. Hiero heb je ze.

Er is weinig wat mij zo wakker maakt als een paradox. Het is een beetje alsof ik weer kind ben en ik krijg een verrassingsei. De buitenkant is al zoet en je weet dat er binnenin een onvoorspelbaar cadeautje op je wacht.

Nu zijn de meeste paradoxen ronduit saai – zoals ook de meeste cadeautjes in die verrassingseitjes, herinner ik me nog. Een Kretenzer die zegt dat alle Kretenzers liegen – pfff… Zoiets is een gratuit spelletje, dat verder geen enkel inzicht oplevert en niets verandert in je leven.

Er zijn ook explosieve paradoxen. Bijvoorbeeld een travestiet. Je hebt allerlei ideeën over mannelijk en vrouwelijk, maar zo iemand vermengt die en dat verandert de omgeving en de ideeën daar. Daarom worden mensen ook boos. Er staat echt iets op het spel.

Of denk aan: ‘De eersten zijn de laatsten, de laatsten zijn de eersten.’ Hoho, we hadden net keurig de wereld onderverdeeld en dan komt dat zinnetje erbij staan en zegt: neu, het is helemaal omgekeerd. En dan keer je alles binnenstebuiten en heb je eindelijk alles op orde, maar dan is daar dat zinnetje weer: neu, het is toch weer andersom…

Dit soort paradoxen doen iets. Het zijn revoluties, samengeperst tot oneliner-formaat. Wees er voorzichtig mee. Raak je niet aan – dan barsten ze ui elkaar en ze laten zich niet meer terugduwen in hun oneliner-verpakking.

De interessantste paradox die ik ooit heb gezien is hoe Jezus aankondigt dat hij ‘verheven’ zal worden en daarbij de letterlijke en de figuurlijke betekenis door elkaar gebruikt. Hij zal figuurlijk tot koning worden verheven, maar ook letterlijk aan een kruis worden opgetild.

In één enkel woorden hoor je hier wat de evangeliën op elke pagina vertellen: God gaat binnenkort gekroond worden, en vervolgens blijkt dat plaats te vinden in de kruisiging van een mens.

Wie voelt nog hoe volstrekt absurd dit is? Het is alsof Barack Obama geïnaugureerd wordt tot president van Amerika, maar dat doet door zich te laten doodmartelen op Guantanamo Bay. Dat gebeurt er in de Bijbel, op kosmisch niveau dan.

Weinig triggert mij intellectueel zo: hoe die figuurlijke en die letterlijke betekenis van dat ene woordje ‘verheffen’ bij elkaar kunnen komen. En dan gaat het natuurlijk niet om het vocabulaire spel, maar om de metafysische explosie. Hoe kan de Allerhoogste zo diep zinken? Hoe kan het Licht verdwijnen in de duisternis? Hoe kan de Eeuwige stoppen?

Ik denk zelfs dat je hier te maken hebt met een oerparadox: het is niet mogelijk nog grotere tegenstellingen bij elkaar te krijgen. De intellectuele, sociale en religieuze consequenties zijn maximaal.

*

Dit is mijn eigen antwoord op de vraag van Lazarus wat mij van mijn sokken heeft geblazen. Dit is tegelijk mijn antwoord op de tweede vraag die de organisatie mijn stelde, namelijk om terug te kijken op de afgelopen zeven weken. Ik denk dat ik hiervoor namelijk ook meteen de rode draad heb aangewezen die door de afgelopen achtenveertig speeches en liedjes liep.

Dat bedoel ik zo. Van tevoren had je kunnen verwachten dat de bijdrages min of meer zouden lijken op die van de vorige 7keer7-tour: enthousiasmerende visies over de toekomst van de kerk. Maar de andere vraag deze keer gesteld werd, namelijk wat je van je sokken heeft geblazen, leverde een heel andere toon op, die ík in elk geval niet had zien aankomen. Bijna elke bijdrage ging opeens over een persoonlijke ervaring, preciezer: het verhaal van een geloofscrisis, nog preciezer: hoe iemand de God van de opvoeding verloor, en toen ‘door Nietzsche ging’, zoals de eerste speecher in deze tour tegen me zei, maar hoe daarachter telkens toch iets werd gevonden: een nieuwe God, die bij de individuele ervaring past.

Bij de meeste speeches was het oude geloof te vergelijken met een jas die is geërfd van een vader of moeder, maar die is natuurlijk nooit op maat en beknelt en benauwt daarom. Er volgt een crisis waarbij men door de winter van dit leven – om het zo maar uit te drukken – reist zonder jas, wat ook niet blijkt te werken. Tot men de oude jas nog eens probeert, die wat durft te scheuren en te verstellen, en hij is draaglijk geworden, of zit zelfs als gegoten.

Het is een jas geworden waar het leven in is gaan zitten. Het geloof is dan ook paradoxaler geworden: het gaat over een God die die huilt, die verborgen is, in de stilte, in de gezichten van slachtoffers, van kinderen, in games voor mijn part – van alles wat eerder niet-God leek, blijkt nu wel-God te kunnen zijn. Vandaar dat ik ook begon met die oerparadox: ik denk dat al die verrassende kanten van God die tijdens deze tour langskwamen, bij elkaar komen in die christelijke oerervaring die ik noemde: dat de kruisiging van Jezus de kroning van God werd.

Deze God, die de bijdragers zo verraste, was echter voor diverse mensen in het publiek helemaal niet zo verrassend. Ik heb daar ook wel wat geklaag over gehoord: ‘Maar ik hoor helemaal niets nieuws!’ Nee, natuurlijk niet, dacht ik dan. Er wordt al honderdduizenden jaren over God nagedacht – natuurlijk hoor je dan niets nieuws. Het was nieuw voor de bijdragers – maar zij putten uit de traditie. Daar vonden ze alleen dat elementen dat hun blijkbaar nooit was verteld, of niet op het goede moment, maar dat nu bij hun ervaring paste.

Jullie hebben, anders gezegd, geluisterd naar negenveertig verhalen van spirituele volwassen-wording. Dat is blijkbaar telkens het antwoord op de vraag wat je het meest verrast in het geloof: dat er, na de God van de opvoeding, ook een God van de ervaring is.

De Britse journalist G.K. Chesterton, bijgenaamd ‘de prins van de paradox’, schreef eens: ‘Er zijn twee manieren om thuis te komen: de ene door er te blijven, de andere door de hele wereld om te lopen tot je terugkeert op de plek waar je begon.’ De tweede route hebben alle negenveertig bijdragers van deze Lazarus-tour genomen, inclusief ikzelf.

En zoals iedereen weet die thuiskomt van een lange reis: het gebouw is hetzelfde, maar het voelt totaal anders.