Kijk eens goed naar de icoon hierboven. De voorstelling is vrij helder. Het is een zogeheten Annunciatie: de engel Gabriël kondigt Maria de geboorte van Jezus aan (in het Engelse ‘announce’ hoor je hetzelfde woord terug).

Maar kijk nog eens naar dat gebouw achter de engel. Daar klopt het perspectief niet: je ziet beide zijkanten tegelijk en dat kan natuurlijk niet. Maar een vergissing kan het niet zijn; je ziet het op Byzantijnse iconen zo. Terwijl ze in die tijd (15de eeuw) al prima de regels van het perspectief kenden.

Deze techniek wordt ‘omgekeerd perspectief’ genoemd. Normaal als je bijvoorbeeld een gang tekent, wordt die verder weg steeds kleiner en uiteindelijk komen de lijnen bij elkaar in een enkel punt, ver weg in de horizon. Bij de Byzantijnse kunstenaars ligt dat ‘verdwijnpunt’ echter in de kijker zelf. Alle lijnen lopen naar jou toe. Wat verder weg is, wordt dus juist groter en je ziet van een gebouw meerdere kanten tegelijk.

Ook in de tijd gebeurt van alles tegelijk. In hetzelfde schilderij kun je bijvoorbeeld de annunciatie, de geboorte en de kruisiging zien. Alsof het allemaal hetzelfde moment was.

Sommige kunsthistorici denken dat de Byzantijnse icoonschilders zo uitbeeldden hoe God de geschiedenis ziet. Alles tegelijk. Hij is het verdwijnpunt waar alle lijnen samenkomen. En dan bovendien niet van een enkel ogenblik, maar van heel de geschiedenis. Alsof het allemaal één moment is.

Bij iconen kijk je niet náár, maar dóór Gods ogen.

Vergelijkbare technieken komen terug in moderne films, zoals The Matrix. De regisseurs (toen twee broers, inmiddels broer en zus) zetten bij een paar scènes tientallen camera’s tegelijk in een cirkel om een acteur. Als je hun opnames van een enkel ogenblik achter elkaar zet, ziet het eruit alsof alles stilstaat en de camera razendsnel rond de acteurs heen draait.

Ook hier kun je je voorstellen dat zo God de geschiedenis ervaart. Hij kan overal op ‘inzoomen’, elk detail nader bekijken, alles van elke kant bestuderen. Johannes van Damascus (8ste eeuw) schreef: ‘God ziet met zijn goddelijke, alziende, en niet-materiële oog alles tegelijk, heden, verleden en zelfs de toekomst voordat die gebeurt.’

Die manier van kijken kun je leren van iconen. Maar ook van The Matrix.