“Ik val met de deur in huis: dit is een spannend en uitdagend boek. Nog nooit heb ik er zo lang over gedaan om een paar simpele, eerlijke zinnen over een boek te schrijven dan bij Het vergeten evangelie.
En dat komt omdat Reinier Sonneveld veel over hoop haalt. In de eerste hoofdstukken schetst hij waarom optimistische toekomstscenario’s (techniek, staat, religie) niet zullen werken. Maar daarna gaat de bloedruk stijgen, met de minimaal viermaal herhaalde centrale zin uit het boek: “De kruisiging van Jezus is de kroning van God”.

Waarom moest Jezus sterven? Hoe moet de zin uitgelegd worden dat Christus gestorven is voor onze zonden. Sonneveld meent afscheid van het model (als ik dat lelijke woord mag gebruiken) van Anselmus, “verzoening door voldoening”. Hij sluit zich aan, hetgeen al in eerdere boeken te merken was, bij de theologie van “Christus Victor”. Het kruis van Golgotha is geen offer, maar het is de overwinning op de kwade macht en krachten in deze werkelijkheid, ook in de werkelijkheid van ons eigen leven.
De benadering “Christus Victor” heeft oude papieren, zo betoogt hij, vandaar dat Irenaeus nog wel eens wordt genoemd.
Ik neem waar dat er inderdaad de laatste jaren veel meer aandacht is gekomen voor deze benadering van de werkelijkheid in Christus, deels door de nadruk op het thema “Het Koninkrijk van God”, deel door de invloed van theologen die onder de bekoring zijn gekomen van de theologie van de Oosters-Orthodoxe kerken. (Bred Jersak e.a.)
Voor Sonneveld is het helder dat “Christus Victor” een antwoord kan geven op de vraag die al eeuwen in de theologie gesteld wordt, namelijk wat de verbinding is tussen de prediking van Jezus over het Koninkrijk en de nadruk die Paulus lijkt te leggen op alleen het kruis.
Koninkrijk en kruis komen in deze benadering helemaal bij elkaar, zijn als het ware geintegreerd, waardoor de frase dat Paulus de stichter is van het Christendom ook ontkracht wordt.

Waarom zou je eigenlijk geloven? Geloven we om de hel te vermijden? Sonneveld noemt dit een “perversie” van het evangelie, net als het geloof dat gericht is om in de hemel te komen. Het christelijk geloof is geen beloningssysteem, ook niet een “systeem” over een God die ons wilde straffen en bloed wilde zien. Het gaat om het Koninkrijk dat in Christus is aangebroken en waar we door geloof deel aan mogen krijgen.
In zijn woorden: “Als het allemaal om dat ene offer aan het kruis gaat, wat doet de rest van Jezus’ leven er nog toe, zijn onderwijs, zijn opstanding? En wat doet de geschiedenis van Israel er dan nog toe, anders dan slechts een opmaat of prelude van die ene centrale gebeurtenis?” Sonneveld definieert het offer als toewijding, niet als een instrument om de toorn van God te stillen.

De laatste tijd verdiep ik mijzelf ook in de theologie van “Christus Victor”, mede aangespoord door Tom Wright. Er is moeilijk eenduidige grip op te krijgen, het geen Sonneveld ook beaamt, maar in alle eerlijkheid: de samenvatting die hij ervan geeft is de beste die ik tot nu toe heb gelezen.
Maar het boek prikkelt ook tot tegenspraak. Soms denk ik: wordt Paulus wel genoeg recht gedaan, zonder Jezus en Paulus tegen elkaar uit te spelen. Doet hij niet teveel aan cherry picking? Teksten die hem uitkomen worden uitvergroot en andere krijgen een wel heel kleine plaats. Want soms lijkt het alsof de term “verzoening door voldoening” niet door Anselmus is gemunt, maar door Paulus zelf. En dan wordt het spannend.

Maar het hele boek is spannend, en dat vind ik het mooie van theologie, nadenken over Bijbel, God, geloof en cultuur en daarbij geinspireerd worden door nieuwe ( Sonneveld zal zeggen: oeroude) visies. Ik hoop op een stevig debat over dit boek. Om de vraag te beantwoorden of de weg die Sonneveld in alle bescheidenheid (en soms ook niet) wijst ons kan helpen om het evangelie in de cultuur van de 21e eeuw opnieuw woorden te geven.”