Het model van Kübler-Ross beschrijft vijf algemeen menselijke reacties op gemis. Dat kan heel breed zijn: het missen van een huisdier, een baan, een relatie, en abstracter: toekomst, zekerheid, veiligheid, geloof. Alle vijf deze reacties zijn normaal, nodig en gezond, maar het is evenzeer normaal, nodig en gezond dat je in de loop der tijd nog voornamelijk op de vijfde manier reageert: aanvaarding. Hoe lang dat duurt, verschilt per karakter en per situatie. De fases van Kübler-Ross zie ik als emotionele ruimtes waar je wisselend in verblijft, soms ‘verhuis’ je een paar keer per uur, maar uiteindelijk voel je je het meest thuis in de laatste kamer en settel je daar.

Hieronder stel ik een aantal vragen die je kunnen helpen te begrijpen hoe jij met een bepaald verlies omgaat: in welke emotionele kamer(s) jij verblijft. We lijden allemaal diverse soorten verlies en je zogeheten copingmechanisme kan per ervaring verschillen. Daarom beginnen de vragen met je te focussen op een bepaald verlies en dat specifiek verder te onderzoeken. Je kunt vervolgens desgewenst deze test nogmaals doen met een ander verlies. Let op, dit is een ‘sneltest’. Online zijn veel uitgebreidere vragenlijsten te vinden en onder de vragen geef ik ook een uitvoeriger profiel van de kamers.

Wat of wie mis je? 

1. ‘Ik weet ergens wel dat het iets vreselijks is, maar ik voel me eigenlijk best oké.’

De kamer van ontkennen helpt je om het gemis gedoseerd toe te laten, zodat het je niet meteen volledig overweldigd. Soms voel je je verdoofd, verkild of verkrampt. Je schouders trekken omhoog. Je vult je dagen met activiteiten. Je kijkt eindeloos tv of filmpjes op internet. Je gebruikt pijnstillers of drinkt veel. Het lijkt alsof het gemis er niet is. Het gemis dringt niet tot je door. Als er herinneringen opkomen, denk je snel aan iets anders. Je omgeving zegt wellicht bewonderend dat je ‘er zo goed mee omgaat’. Het lijkt alsof anderen, die verder weg staan bij het gemis, meer verdriet hebben dan jij.

Na verloop van tijd is het belangrijk deze kamer steeds vaker te verlaten en uiteindelijk er niet meer terug te keren. De werkelijkheid is nu eenmaal wat die is, deze wegdrukken kost te veel energie en maakt het lastiger nieuwe, vreugdevolle ervaringen op te doen. Bouw de verdovende activiteiten – drukte, drank, tv enzovoorts – af, denk zelf actief na over het gemis en praat er met anderen over.

2. ‘Het is oneerlijk. Er klopt niets van. Het leven is oneerlijk.’ 

De kamer van verzetten helpt je om de werkelijkheid tot je door te laten dringen. Je voelt dat het pijn doet, dat er iets gebeurt wat je niet wil. Je verzet je. Dat er werkelijk iets verloren is dat niet meer kan worden teruggedraaid, is nog niet teruggedrongen en dat hoeft ook nog niet in deze kamer. Hier is het nodig om echt te beseffen dat het niet oké is wat er is gebeurd.

Typerend voor deze kamer is dat je veel aan het schelden en mopperen bent in je hoofd. Je houdt lange gesprekken in gedachten en zoekt naar oorzaken van het probleem, naar schuldigen wellicht ook. Je wilt iemand pakken, je wilt wraak. Je valt uit en doet onredelijk tegen mensen die dat niet verdiend hebben, je bewegingen zijn bruusk, je kan niet stilzitten, je schopt tegen een stoel, je wilt iemand slaan. Je stelt je vragen over de wereld, het leven en God. Het voelt allemaal oneerlijker en onredelijker dan je eerst dacht. Het ‘klopt’ niet meer. 

Woede is een emotie die je wilt laten ingrijpen en een gevecht wil laten aangaan. Het is uitputtend om lang in deze kamer te blijven en je kan er veel mee beschadigen wat je juist kan helpen. Het verleden laat zich niet meer herstellen. Het gemis heeft een onherroepelijke kant. Daarom kan het je helpen jezelf af te remmen en de tijd te nemen om stil te staan bij wat je allemaal mist.

 3. ‘Ik denk regelmatig: als ik nu maar dit doe, komt het allemaal weer goed.’

De kamer van onderhandelen helpt je om te onderzoeken welke ‘speelruimte’ de werkelijkheid nog biedt en wat de randen van het gemis precies zijn. Niet álles is namelijk verloren, je leven heeft nog genoeg te bieden en sommige kanten van je verlieservaring gaan dieper dan andere, sommige onderdelen zijn misschien zelfs te herstellen. Als je je baan hebt verloren, kun je misschien nog wel contact houden met collega’s of een baan vinden in dezelfde sector. Als je ongewenst single bent, kun je misschien andere vormen vinden om gezelschap, kameraadschap en seksualiteit te beleven. 

In de kamer van woede is het nog ongericht en primair, de kamer van onderhandelen is gerichter en creatiever. Je denkt veel na over oplossingen. Je hebt energieke oplevingen waarin je intens kunt doormalen over een mogelijke ‘truc’ om alles weer te herstellen. Je hebt een of andere methode gevonden om je weer goed te voelen. Je doet een cursus, je verdiept je in een spirituele methode, je hoort een preek en even lijkt dat ontzettend goed te helpen ook. Maar je loopt ook regelmatig tegen muren op. Het effect blijkt maar van korte duur. In deze kamer is het daarom belangrijk je niet overal in te storten, maar vooral verbonden te blijven aan je bestaande contacten en het gewone leven vol te houden.

4. ‘Het gemis is ondraaglijk, ik voel me neerslachtig en leeg.’

De kamer van rouwen helpen je om het onomkeerbare van je gemis tot je door te laten dringen, wat in de eerdere kamers nog niet hoefde. Maar je hebt echt iets verloren dat nooit meer terugkomt. Het verleden kan niets en niemand veranderen. De energie die je bij je woede en het onderhandelen kon voelen, vloeit uit je weg. Je slaapt slechter, ligt lang wakker, eet minder, voelt je uitgeput en moedeloos. Je hebt geen zin om mensen te bellen, geen moed om naar buiten te gaan, zelfs opstaan en de gordijnen opendoen kan een onmogelijke taak lijken. Je voelt je leeg, alsof je niets meer voelt, en dan opeens voel je weer alles en ben je bodemloos verdrietig, je huilt tot je geen tranen meer hebt. 

Ook in deze kamer kun je niet eindeloos blijven. Het gemis is inderdaad onomkeerbaar, maar niet alle mogelijkheden om vreugde te ervaren zijn uitgeput. Er zijn manieren om weer te genieten en een zinvol bestaan op te bouwen. Het is vooral belangrijk regelmaat te houden en voor jezelf te zorgen: op tijd uit bed, gezond eten, elke dag wandelen en iemand spreken. Blijf verbonden aan het leven en langzamerhand ontdek je openingen.

5. ‘Ik besef terdege dat het gemis blijft en tegelijk heb ik nieuwe manieren gevonden om vreugde, betekenis en verbinding te ervaren.’

De kamer van aanvaarden betekent dat je ten volle het gemis erkent, dat je je nog steeds regelmatig daar verdrietig over kunt voelen, maar dat het je emotioneel niet overmeestert en je manieren hebt ontdekt om je leven zo in te richten dat je weer vreugde, betekenis en verbinding ervaart. Je hebt je verzet opgegeven, ‘het is wat het is’. Je denkt nog regelmatig aan het gemis, de herinneringen kunnen spontaan bovenkomen, maar dat kost je niet zo veel meer. Je kunt er soms zelfs van genieten en vervolgens je gedachten soepel op iets anders richten, zonder dat je hier erg je best voor hoeft te doen. Je hebt patronen en contacten ontwikkeld en uitgebouwd die in enige mate kunnen bieden wat je mist. De pijn blijft, maar het heeft een plek gekregen, zoals de uitdrukking gaat. Je hebt weer de touwtjes in handen van je leven. De tragiek hoort erbij, zonder dat het alles bepaalt.