Mensen die over jouw grenzen gaan, manipulators, binden jou aan zich door je een of andere grote oplossing te beloven. Als jij maar met mij blijft omgaan, is de ondertoon, dan komt het wel goed met jou. Dat betekent dat jij dan wel een of ander probleem moet ervaren. En manipulators zijn er natuurlijk goed in jou dat aan te praten – zoals veel verkopers doen: het scheppen van behoeftes – maar die behoeftes komen zelden volledig uit de niets. Je ervaart natuurlijk als mens al wel bepaalde problemen. Je draagt al verdriet, pijn, gemis mee. En je blijft met die manipulator omgaan, omdat je hoopt dat diegene dat bij jou kan verlichten. En soms werkt dat ook wel, een tijdje, een beetje.

Het probleem is wel dit. Je wordt voor dat betere gevoel, dat al of niet komt, afhankelijk van die manipulator. Het is een soort verslaving. Je kunt verslaving definiëren als het versmallen van je mogelijkheden om vreugde te ervaren. Ik bedoel dit. Gezonde mensen hebben een heel scala aan opties om zich beter te voelen. Ze bellen een vriend, ze gaan werken, ze lopen een ommetje, ze gaan Netflixen, wat dan ook. Maar bijvoorbeeld bij een alcoholverslaving heeft de alcohol al die opties overgenomen. Om je wat beter te voelen, moet je die alcohol hebben, die andere mogelijkheden zijn uit beeld.

Welnu, er is ook zoiets als religieverslaving, waarbij je afhankelijk bent geworden van een bepaald religieus ritueel, een bepaalde leider, een bepaalde groep om je beter te voelen. Je hebt een ‘shot’ van een preek, een lied, een meditatie, of wat dan ook nodig. En vaak werkt dat natuurlijk steeds minder en regelmatig niet. En dat is een manipulatieve situatie, waarin dus andere opties worden ontmoedigd: de manipulator weekt je los van bestaande contacten, keurt allerlei gewone methodes af, die ga je wantrouwen, dus uiteindelijk voelt het alsof er geen alternatief meer is: je moet het uitsluitend zoeken bij die religieuze groep, bij die relatie, bij die organisatie, dat is alles wat je hebt, ook al werkt het vaak niet of nauwelijks.

Het is echter mogelijk om hiervan te herstellen, af te kicken om het zo maar uit te drukken, en om op meer manieren vreugde te ervaren, je geluksrepertoire te verbreden, en daar zul je vaak professionele begeleiding bij nodig hebben, maar hier een paar eerste indicaties.

Herstel ligt vaak in een vorm van rouwen: op een gezonde manier leren omgaan met je verdriet, pijn en gemis. Je kent waarschijnlijk wel de vijf fases van rouw, die niet zozeer elkaar keurig opvolgen, maar rommelig en herhalend door elkaar lopen. Daarom noem ik ze liever emotionele ruimtes of kamers waarin je regelmatig terugkeert bij elke vorm van verlies, van een baan, een jeugd, geloof, kansen, een geliefde, enzovoorts.

Er is de kamer van ontkennen. Daar vermijd je de confrontatie met het gemis, wat vaak heel nuttig is, want je kunt niet voortdurend verdrietig zijn. Het wordt pas een probleem als je hierin blijft hangen, omdat je dan niet de ware aard van het gemis tot je door laat dringen en dus eigenlijk in een leugen leeft, maar veel manipulatieve groepen en relaties sluiten je juist op, om het zo maar uit te drukken, in deze emotionele ruimte. Bijvoorbeeld extreem evangelische groepen benadrukken alleen maar de vreugdevolle kant van het leven, alles is aanbidding en dankbaarheid. Of heel spirituele groepen ontkennen gewoon rechtstreeks dat pijn reëel is, dat zou je dan vooral zelf scheppen, als iets van je ego.

Het is echter essentieel om de volle zwaarte van je verdriet aan te gaan. Niet voortdurend, maar zoek het wel op. Ga naar die begraafplaats, bekijk de foto’s, vertel je verhaal over die mishandeling, schrijf over je pijn – verdriet hoort bij het leven en je kunt alleen herstellen als je het beest in de bek kijkt.

Dan pas kun je naar de kamer van verzetten, woede. Dan dringt het gemis echt tot je door en protesteer je er hevig tegen. Net als de ontkenning is dit nuttig. Je moet ervaren hoe verschrikkelijk het was wat er gebeurd is. En je kunt dat ook wel een tijdje stimuleren bij jezelf. Manipulators doen dat echter zelden, omdat woede matig te controleren is en zomaar hun kant op kan buigen. Dus meestal vermijden ze deze kamer en zijn emoties als woede praktisch taboe.

Dat geldt niet voor de kamer van onderhandelen, waarin we de pijn erkennen, maar proberen op te lossen. Ook dat is op zich heel gezond, want in veel gevallen is er inderdaad iets te doen aan je verdriet, misschien iets heel kleins, maar passief blijven is niet nodig, en deze kamer is ervoor de werkelijkheid te onderzoeken op de kansen die je misschien nog hebt.

Maar dit is ook dé plek waar de meeste manipulators je willen hebben en je opsluiten. Want hun boodschap is: wij hebben die oplossing die je zoekt. Je kunt er nooit helemaal bij natuurlijk, want dan zou je hen niet nodig hebben, dus je doet blijkbaar altijd iets verkeerd, maar zij hebben toch wel echt de oplossing. Jouw verdriet is onderhandelbaar en zij hebben de mysterieuze ‘truc’ om het verleden terug te draaien en je weer voor altijd heerlijk te voelen.

En daarin ligt de verslaving die ik noemde. Ze blijven maar hun ene methode aanprijzen, die je maar blijft proberen, waar je soms iets bij voelt, waarin je vaak teleurgesteld raakt, maar de andere opties verdwijnen steeds meer uit beeld en dan ben je ‘hooked’, zoals bij een verslaving aan een drug. Het is de enige manier waarop je je nog kunt voorstellen dat je omgaat met je pijn, ook al werkt het steeds minder.

Om te genezen is het daarom nodig dat je naar de kamer van huilen, verdriet kunt. Dan dringt het besef tot je door dat een deel van je pijn niet is terug te draaien. Je ontkent het niet meer, je verzet je niet meer, je onderhandelt niet meer: het is gewoon verschrikkelijk en er is niet echt meer iets aan te doen. Hoe manipulatiever de situatie was waarin je zit of zat, hoe lastiger die boodschap is. Want de leiders hebben telkens gezegd dat er wel iets aan te doen is – als je maar goed naar ze luistert en bij de groep blijft, enzovoorts. Ze hebben er alles aan gedaan om jou aan te praten dat verdriet niet nodig is. Maar het is wel nodig. En zoals ik al zei, zoek dus de pijn zo nu en dan op, gedoseerd natuurlijk, gematigd, maar ga het aan.

En dan kun je uiteindelijk ook naar de kamer van aanvaarden. Daarin heb je je neergelegd bij de situatie, er is veel verloren, maar tegelijk besef dat dit niet alles is en vind je nieuwe wegen om weer vreugde te ervaren. Het gemis is er, je kunt de tijd niet terugdraaien, maar je verzet je er ook niet meer tegen, je probeert geen oplossingen te vinden, maar je weet dat het leven meer is dan het gemis. Bijvoorbeeld, als je een partner hebt verloren, dan kun je na een tijdje misschien openstaan voor nieuwe vormen van genegenheid. Of als je ergens in teleurgesteld bent, dan kun je gaan openstaan voor andere activiteiten om zin te ervaren.

Zoals gezegd, manipulators bieden een soort shotjes voor jouw verdriet, wat een beetje helpt, maar steeds minder, terwijl intussen wel je andere opties uit beeld verdwijnen. Genezing ligt erin die shotjes te weigeren, te beseffen dat de grote belofte van die manipulator niet klopt, maar dat er wel heel veel andere manieren zijn om je echt wat beter te voelen en te groeien. Dat zal nooit een groot verhaal zijn, nooit die ene supertruc, maar beetje bij beetje, stapje voor stapje, kun jij wel degelijk een mooier, gezonder, vrijer leven opbouwen.