Vragen over religieuze manipulatie

Wat is religieuze of geestelijke manipulatie?

Manipuleren is iemand afhankelijk van je maken. Je communiceert dat diegene jou ontzettend nodig heeft, jou en niemand anders. Jij ‘redt’ diegene. En in ruil daarvoor moet er wat terugkomen: geld, aandacht, bewondering, liefde, seks, enzovoorts.

Religieuze of geestelijke manipulatie doet hetzelfde, maar dan in een religieuze situatie: een religieuze leider, een familielid, een relatie gebruikt religieuze woorden, situaties of rituelen om een ander onder druk te zetten.

Hoe herken je manipulatie, in het bijzonder religieuze manipulatie?

Als je makkelijk manipulatie zou herkennen, zou het niet bestaan. Manipulatie is een complex samenspel van allerlei factoren, dat niet op één kenmerk is vast te pinnen. Bovendien is het een vorm van bedrog en dat verhult zich per definitie; het ontmoedigt controle, ’second opinions’ en kritische vragen. Ook daarom duurt het even voordat je doorhebt of je gemanipuleerd wordt.

Wat is het verschil tussen beïnvloeding, macht en manipulatie?

Er is een groot verschil tussen beïnvloeding, macht en manipulatie. Bij manipulatie speelt er altijd een vorm van angst en bedrog: de slachtoffers vrezen de alternatieven en worden daarvan weggehouden. Manipulatie is ontspoorde beïnvloeding en giftige macht.

Beïnvloeding en macht zijn op zichzelf neutrale begrippen. Als je iemand spreekt beïnvloedt je diegene al en heb je een zekere macht over die ander, in die zin, dat de ander bijvoorbeeld je woorden in zich opneemt. Dat is ook zo als je een boek leest: de schrijver beïnvloedt je dan en heeft een bepaalde macht over je. Tegelijk, je bent bepaald niet willoos. Je kunt elke gedachte van die schrijver naast je neerleggen en vrijelijk bekritiseren.

Het wordt anders als er een dreiging van een bepaalde beïnvloeding uitgaat en als die niet helemaal fair is. Meestal is er dan een langduriger patroon gaande waarbij ook anderen zijn betrokken. Manipulatie speelt zich meestal af in intensieve liefdesrelaties, families, commerciële partijen of religieuze groepen.

Zijn alle religies manipulatief?

Religies zijn niet per definitie manipulatief, maar ze zijn daar wel opvallend gevoelig voor. De meeste religieuze woorden, rituelen en organisaties zijn gematigd en werken per saldo neutraal tot positief voor de deelnemers.

Maar religies zijn gespecialiseerd in grote woorden. Ze onderzoeken de ultieme ervaringen in een mensenleven, vieren die en wekken die soms op: vragen als wat de zin van het leven is, wat er na de dood is, de waarde van een mens, de betekenis van de natuur. En grote woorden hebben grote kracht. Het vergt extra voorzichtigheid en wijsheid om daarmee om te gaan.

Je kunt het vergelijken met instrumenten. Met een potlood kunnen wel ongelukken gebeuren, maar het gebeurt niet zo vaak en niet zo ernstig. Dat is te vergelijken met de misstanden die bij gewone experts kunnen optreden, zoals loodgieters of IT’ers. Religieuze woorden kun je vergelijken met zoiets als een vliegtuig. Het brengt je naar onbekend gebieden, maar …

Ben jij tegen evangelisch of reformatorisch christendom?

Nee, mijn boek Reli Detox is religieus neutraal: ik verdedig niet een bepaalde religie en val ook niet een bepaalde religie aan. Er zitten mooie kanten aan de meeste vormen van evangelisch en reformatorisch christendom, ze kunnen overwegend best open en vriendelijk uitwerken. Maar er zitten wel kwetsbare en soms zelfs gevaarlijke kanten aan, die ik relatief scherp zie, omdat ik toevallig veel mensen heb gesproken die daarmee te maken hebben gehad.

Deze kwetsbaarheid zit vooral in enkele elementen van de leer (de duivel, een negatief mensbeeld, de uitverkiezing, voorwaardelijke genezing, de hoge roeping van de leider) in combinatie met de wat gesloten groepsculturen en de hoge status van de leiders.

In deze blogs (over resp. evangelisch en reformatorisch christendom) ga ik nader in op deze kwetsbaarheden.

Hoe kun je uittreden uit een ongezonde groep?

Het belangrijkste is: contact houden of opnemen met oude vrienden en familieleden. In deze blog geef ik nog veel meer tips.

Hoe kun je loskomen van religieuze manipulatie?

Het belangrijkste is dat je andere manieren vindt om met je verdriet om te gaan – religie is niet een oplossing voor al je problemen – en dat je ‘eigenwijzer’ wordt, meer leert luisteren naar je innerlijke stem en intuïties, omdat manipulatieve groepen namelijk je zelfvertrouwen proberen af te nemen. In diverse blogs op deze site ga ik er nader op in en het grootste gedeelte van mijn boek Reli Detox is aan dit proces van genezing en herstel gewijd.