Je hechtingstijl en religieuze verwondingen

Hoe het verleden je in het heden beïnvloedt kun je sterk ervaren aan je zogeheten hechtingsstijl. Hoe je je verbindt aan mensen wordt in grote mate bepaald door je eerdere ervaringen. Als daar nare dingen zijn gebeurd, ligt in je huidige contacten dan ook je ‘werkveld’. Daar kun je merken wat je patronen zijn en daar kun je er ook aan werken.

De ‘Einstein’ in het denken over hechting is John Bowlby, die in de jaren 50 de basis legde voor een immens gebied van onderzoek. Hem vielen voor het eerst duidelijke patronen op in hoe moeders met hun kleintjes omgingen en welke problemen zij later wel of niet ontwikkelden. Hij merkte dat als zij actief en gepast reageerden op de emoties van hun baby’s, dus bijvoorbeeld het susten als het huilde en teruglachten als het lachte, deze later duidelijk meer zelfvertrouwen hadden en evenwichtige vriendschappen konden vormen. Als de moeder echter keer op keer – het moest echt een patroon zijn, niet een paar missers – niet reageerde of haar baby verkeerd begreep en niet-passend reageerde, dan werd het kind gestresst, voelde het zich onveilig en kon het op twee manieren reageren: zich terugtrekken of juist wanhopig contact zoeken.

Later onderzoek wees uit dat deze ‘hechtingsstijlen’ tot in de volwassen leeftijd blijven bestaan en ook daar de contacten blijven beïnvloeden, maar dat het tegelijk geen noodlot is en dat je er wel degelijk in kunt groeien. Grofweg de helft van de volwassenen bleek veilig gehecht, de andere helft onveilig, waarvan weer ongeveer de helft ‘aantrekkend’ gehecht en het laatste kwart ‘afstotend’. (Later werd nog een derde onveilige-hechtingsstijl ontdekt, een combinatie van beide andere, die je aantrekken-afstoten kunt noemen en in de literatuur vaak gedesoriënteerd heet, desoriented of disorganized. Deze komt bij ongeveer vijf procent van de mens voor en laat ik verder in dit boek liggen.)

Je kunt op internet veel vragenlijsten vinden om je eigen hechtingsstijl te ontdekken. Momenteel is Sue Johnson de bekendste onderzoeker op dit gebied. Zij heeft de theorie van Bowlby uitgewerkt naar volwassen liefdesrelaties en er zijn in Nederland inmiddels honderden therapeuten die werken met haar methode EFT, Emotionally Focused Therapy. Voor religieuze trauma’s kan dit een goede ingang zijn die meestal ook wordt vergoed door je verzekeraar.

Het doel van een gezonde opvoeding is dus een zogeheten veilige hechtingsstijl. Er is dan een onbedreigde basis waar vanuit je verder de wereld kunt ontdekken en nieuwe contacten aan kunt gaan. Kinderen die veilig zijn gehecht weten dat ze altijd bij hun ouders terecht kunnen als dat nodig is, maar durven ook zelfstandig op te treden, in een mate die past bij hun leeftijd. Je kunt het patroon wel herkennen als een peuter bijvoorbeeld een vreemde ontmoet. Een gezonde peuter zal eerst even afwachten, zich achter het been van vader of moeder verschuilen, maar als de vreemde vriendelijk blijkt en de andere volwassenen ook vertrouwen tonen, dan zal de peuter ook contact gaan leggen en uiteindelijk met de vreemde een praatje maken of een spelletje doen. Onveilige hechting merk je als de peuter nooit achter dat been van vader of moeder vandaan komt (afstotende hechting) of juist er nooit achter kroop en meteen met de vreemde gaat spelen (aantrekkende hechting).

Deze stijlen blijf je ook als volwassenen vertonen in je contacten, waaronder je liefdesrelatie(s). Iemand met een veilige hechting is behoorlijk zelfverzekerd, kan prima alleen zijn, maar geniet ook van het contact met anderen. Er is nog geen solide wetenschappelijk onderzoek naar de verbanden met religieuze opvoeding en trauma’s, maar op basis van vergelijkbare onderzoeken kun je verwachten dat mensen met een veilige hechtingsstijl minder gevoelig zijn voor manipulatie. Niet dat ze immuun zijn, want dat is niemand, maar ze lijken minder kwetsbaar en herstellen makkelijker mocht het toch misgaan.

Het meest kwetsbaar voor religieuze manipulatie lijken mensen met een ‘aantrekkende’ hechtingsstijl (in de literatuur heet deze vaak: angstig en anxious). Zij hebben vaak in hun kindertijd te weinig liefde en aandacht ervaren en zijn onzeker geworden. Ze twijfelen snel aan zichzelf, zoeken bevestiging en geruststelling bij anderen, kunnen niet goed alleen zijn. In vriendschappen en liefdesrelaties kunnen ze jaloers zijn en bang om te worden verlaten. Eerder (bladzijde ???) beschreef ik de verschillende stijlen in vertrouwen; je kunt deze ‘aantrekkende’ hechtingsstijl verbinden aan een naïeve blik, de ‘roze’ bril. Mensen die zo gehecht zijn storten zich vaak gretig in vriendschappen en relaties, ook al waarschuwen omstanders hen. Ze kunnen heel sociaal zijn, prettig in de omgang, maar ook opdringerig en ‘plakkerig’.

Je kunt op z’n minst de scherpe randjes van deze onveilige hechting af krijgen. De sleutel is het patroon herkennen – ‘ik ben wat al te enthousiast met nieuwe contacten, ik kan mezelf daarin verliezen’ – en vervolgens rustig oefenen met nieuwe patronen. Concreet betekent het vaak dat je jezelf wat afremt – ‘nee, ik hoef niet meteen weer af te spreken, laat het initiatief nu maar bij de ander liggen’ – en je jezelf vrijwillig blootstelt aan draagbare periodes van alleen-zijn. Zo kun je jezelf oefenen in een evenwichtiger vorm van hechting. Het helpt om concreet aan vrienden en een levensgezel te vragen om die bevestiging die je nodig hebt, maar in een gematigde hoeveelheid en regelmaat: ‘Het hoeft niet elk uur, maar zou je elk dag even tegen me kunnen zeggen dat je van me houdt?’ Dat is misschien minder dan waar je naar verlangt, maar het kan genoeg zijn je om je van de ergste stress af te helpen, zodat je in elk geval nog helder kunt denken, zonder dat je de ander opjaagt. Vertragen is meestal het sleutelwoord.

De andere bekende hechtingsstijl, die ook ongeveer een kwart van de mensen kennen, is ‘afstotend’ (in de literatuur vaak vermijdend, afwerend, avoidant of dismissive). Bij de ‘brillen’ in het schema hierboven past hier een cynische blik bij. Deze mensen komen over als eenlingen, kunnen prima alleen zijn, hebben wellicht ook beroepen die daarbij passen, en vinden anderen vaak wat opdringerig en veeleisend. In de omgang zijn ze wat afwachtend, volgens anderen misschien zelfs wel kil. Maar net als de ‘aantrekkende’ hechtingsstijl is deze ‘afstotende’ stijl een reactie op stress tijdens de opvoeding. Misschien was een ouder wat al te sturend of juist nauwelijks aanwezig, misschien was het gezin heel druk of was er een broertjes of zusje die alle aandacht opeiste. De oorzaak kan precies hetzelfde zijn als de ‘aantrekkende’ stijl, de reactie alleen anders. Het is een natuurlijke manier om met gevaar om te gaan, een afweermechanisme, waar ‘aantrekkende’ stijl dichtbij vechten komt en de ‘afstotende’ bij vluchten. De een kiest het podium, de ander kruipt op z’n kamer. De een gaat als een malle met iedereen ‘vrienden’ worden, de ander duikt in de boeken of de games. De een zal later ‘verlatingsangst’ hebben, zoals dat heet in de volksmond, en ongezonde relaties te lang volhouden, en de ander ‘bindingsangst’, en ook gezonde relaties uitstellen. Het wetenschappelijke onderzoek hiernaar is nog pril, zoals gezegd, maar het lijkt erop dat de ‘aantrekkende’ stijl kwetsbaarder maakt voor manipulatie en de ‘afstotende’ stijl daar eerder een gevolg van is.

Ook de afstotende stijl is geen noodlot en je kunt hierin het makkelijker maken voor jezelf en je omgeving. Net als bij de aantrekkende stijl is de sleutel dat je het patroon leert herkennen – ‘vind ik weer anderen vooral lastpakken, ik kan toch best ingaan op deze uitnodiging’ – en vervolgens kalm gaat oefenen met nieuwe opties. Dat betekent meestal dat je jezelf iets stimuleert om opener te staan voor anderen en oefent met manieren dat dit comfortabeler voor je wordt. Het kan bijvoorbeeld helpen om komende gesprekken in een afgebakende tijd voor jezelf door te nemen, zinnen die je wilt zeggen op te schrijven en een paar ‘escapes’ te vinden voor als het niet lekker loopt. Het helpt sowieso om het uit te leggen aan je vrienden en een levensgezel – die misschien wel de tegenovergestelde aantrekkende stijl hebben en dus vaak meer willen dan jij. ‘Ik waardeer je ontzettend, maar ik heb het ook nodig alleen te zijn. Zullen we samen iets bedenken om nader tot elkaar te komen.’ Zeker nieuwe contacten zullen altijd wel stressvol voor je blijven, maar het kan leefbaarder worden. Oefening baart kunst.

Hechtingsstijlen zijn niet absoluut, maar vloeibaar. Ook veilig gehechte personen kunnen gestresst raken in contacten en dan een bepaalde kant op gaan neigen. Je zult vaak merken dat bepaalde trekjes je hele leven blijven, maar deze kunnen ook per situatie en per contact versterken, verminderen of zelfs omslaan. Al ben je misschien meestal afwerend in een relatie, het kan bijvoorbeeld dat een partner nog afwerender is dan jij en dat jij op die stress reageert door je plotseling aantrekkend op te stellen. En andersom, soms worden aantrekkende mensen juist afwerend. Je jeugd en je verzorgers zijn niet de enige factor in je leven, ook latere periodes en ervaringen van veiligheid en onveiligheid, trauma’s misschien wel of juist stabiele gezonde relaties, kunnen je stijl beïnvloeden en soms zelfs omdraaien.

Blijf mild en vriendelijk omgaan met je hechtingsneigingen. Het is een natuurlijke reactie van je op eerdere periodes en ervaringen van onveiligheid. Iedereen kiest dan voor een beschermingsmechanisme, bij alle zoogdieren en zelfs lagere diersoorten zien we dat al. Als je jezelf op de kop gaat geven hierom, boos en ongeduldig wordt met jezelf of je jezelf in een bepaalde vorm gaat dwingen, dan schep je alleen maar nog meer onveiligheid. Vaak herhaal je dan het gedrag van je gestresste ouder of keer je die extreem om, wat net zo onveilig is, maar nu word je dan voor jezelf de bron van onveiligheid en daar zul je weer op reageren met vluchten of vechten – het wordt een cirkel. Je kunt je hechtingsstijl met anderen verbeteren door ook je hechtingsstijl met jezelf te verbeteren: als je minder anderen op de huid wil zitten en vrij wil laten, zit dan ook minder jezelf op de huid en laat jezelf ook vrij. Als je meer bij anderen wil zijn en voor hen wilt openstaan, sta dan ook meer voor jezelf open en wees er voor jezelf.