Nare herinneringen ontwennen

Als je manipulatie hebt meegemaakt, is er over je grenzen gegaan en moet je leven met een aantal nare herinneringen. Dat kan gaan over mensen die onderdrukkende dingen tegen je zeggen, mensen die je bedriegen, mensen die je intimideren, mensen die over lichamelijke grenzen heengaan. Die herinneringen kunnen veel gaan bepalen, je beperken en terneerdrukken.

In veel gevallen is het dan belangrijk om met professionals te praten, maar in deze blog een paar eerste hints voor hoe je op een gezonde manier met nare herinneringen kunt omgaan.

Deze herinneringen kun je minitrauma’s of zelfs trauma’s noemen, het ligt eraan hoe zwaar ze waren en hoe kwetsbaar jij was toen het gebeurde. En trauma’s werken zo. Ze branden als het ware die gebeurtenis in je systeem. En dat is in principe heel nuttig. Om het simpel te zeggen – als je vroeger een tijger ontmoette en je ontsnapte ternauwernood, vanaf dan herken je natuurlijk heel goed een tijger en zul je alles eraan doen een volgende ontmoeting te voorkomen.

Maar waarschijnlijk ook iets te vaak. Het kan zomaar dat je ook heel hard wegrent als je vanaf dan slechts een katje ontmoet. Of misschien alleen maar een spoor van een poot ziet. Of zelfs maar geritsel in de struiken hoort. Heel veel doet je opeens aan die tijger denken en roept eenzelfde reactie als toen bij je op.

Je kunt dat overdracht noemen. Overdracht is dat je je reactie op een eerdere ervaring ‘overdraagt’, kopieert, op een nieuwe situatie. En dat is heel nuttig, want daarmee voorkom je dat je bijvoorbeeld opnieuw door een tijger wordt aangevallen, maar als het te ver gaat, dan zet je geen stap meer buiten, want elk geritsel in de struiken doet je wegrennen. Dat geritsel in de struiken noem je triggers. Dat is alles wat associeert, vaak onbewust, met die eerdere nare ervaring, dat trauma of minitrauma.

Als je bijvoorbeeld bent opgegroeid in een extreem evangelische groep waar mensen je vaak aanraakten als ze voor je gingen bidden, ook al was dat niet per se seksueel geladen, maar je ervoer het wel als bedreigend en je kon er niet aan ontsnappen, dan kun je dat gevoel ‘overdragen’ aan nieuwe situaties, waarin je je dan ook heel benauwd voelt, terwijl dat misschien niet nodig is. Triggers kunnen dan bijvoorbeeld elke aanraking van wie dan ook zijn, hoe onschuldig ook, of alleen maar als er veel mensen om je heen staan, zoals in de trein of bus.

Overdracht is dus bedoeld om je te beschermen, maar kan je ook beperken. Je muur kan je gevangenis worden. Bijna iedereen die manipulatie heeft meegemaakt, merkt dat en dan is het dus nodig die nare herinneringen te verwerken. Maar hoe doe je dat?

Een belangrijke techniek hierbij is vergeven. Ik besef dat dit woord op zichzelf al een trigger voor je kan zijn. Vergeven – en woorden als verzoenen, vrede, excuseren, goedmaken, spijt – staan in veel gemeenschappen namelijk voor het omgekeerde van wat het eigenlijk is. Vergeven is een weg tot groei, maar wordt in die kringen een middel tot kleinhouden. Vergeven betekent zoeken naar zo veel mogelijk waarheid, maar wordt zwijgen en toedekken. Vergeven levert innerlijke vrede op, maar staat in zo’n gezelschap vaak voor uiterlijke vrede en verborgen worstelingen. Vergeven betekent je verleden een plek geven, maar wordt dan een manier om het verleden uit te bannen. Vergeven is bedoeld om slachtoffers hun stem terug te geven, maar werkt vaak als een truc om daders hun stem te laten handhaven. Vergeven wil de mensen onderaan kracht geven, maar betekent regelmatig dat zij nog verder onderdrukt worden. Vergeven wil de slachtoffers bevrijden, maar wordt gebruikt om de daders vrij te spelen.

Vergeven is een vrije keus, geen plicht, aan niemand, om zelf een proces aan te gaan om los te komen van nare herinneringen. Je leert jezelf steeds meer als heel persoon te zien, niet puur bepaald en gedefinieerd door de nare dingen die je hebt meegemaakt, maar als krachtig iemand met nieuwe mogelijkheden, die meer is dan de trauma’s.

Er zijn veel manieren om daarin jezelf te helpen, maar misschien is deze wel het belangrijkste: je toewijden aan het heden. Daarmee bedoel ik dit. Als je nare dingen hebt meegemaakt, draag je die over, kopieer je die uit het verleden naar het heden. Ze worden een soort laag over je ervaringen heen waardoor je de werkelijkheid niet meer echt ziet. Bij elke aanraking of groep mensen, zoals in het voorbeeld, ben je opeens weer terug in die evangelische kerk met al die biddende mensen. Of met elk geritsel dat je hoort, ben je weer terug bij die aanval van die tijger.

Wat dan helpt is goed te kijken naar de situatie. Nieuwsgierig te worden naar wat er werkelijk gaande is. Je toewijden aan die actuele werkelijkheid. Het heden. Kijken, luisteren, voelen ook wat er met je lijf gebeurt. Wat is er hier en nu gaande? Wakker worden bijna, uit die roes van die herinnering en die emoties die daarbij komen, naar de echte situatie, het heden.

Dat betekent dus niet zozeer dat je in gevecht gaat met die herinneringen, dat je ze probeert weg te drukken of wat dan ook. Het probleem daarvan is dat je eigen herinneringen aan eerdere gevaren een nieuw gevaar voor je worden. Je wordt als het ware je eigen vijand als je probeert je herinneringen weg te drukken. Maar je herinneringen zijn er en die zijn terecht. Ze zijn er om je te waarschuwen. Daar mag je dankbaar voor zijn zelfs. Blijf dus altijd mild voor jezelf en voor de gedachtes en beelden die bij je opkomen.

Je toewijden aan het heden betekent dan echter een positieve keus voor iets groters en waarders dan die herinneringen, zonder die te ontkennen of te bestrijden, maar de werkelijkheid is nu eenmaal veel echter en relevanter.

Je zult merken dat, als je zo stapje voor stapje nieuwe ervaringen opdoet, dat die nare herinneringen steeds verder naar het verleden zakken en je het heden steeds meer als een veilige, welkome plek gaat ervaren. Ja, er zijn serieuze gevaren en risico’s, maar niet alles is dat, sterker nog, verreweg het meeste wat je kunt ervaren is neutraal of zelfs plezierig.