De magie van inzoomen

Transcript van de opname:

Vandaag over een van de beste tools om je tekst helderder én mooier te krijgen. Het is vaak een beetje of-of: óf het wordt helder en ook wat kaler en schraler, of het wordt mooier, maar dan ook wat omslachtiger en vergezochter. Maar met deze tool doe je allebei tegelijk en het is ook nog een van de krachtigste die er is. 

We noemen het me-to-ny-mie… Onbekend woord, daarom eerst maar wat het niet is. Het is geen metafoor. Een metafoor is een vergelijking. Twee gescheiden dingen koppel je aan elkaar door een overeenkomst. De liefde is als een roos – twee dingen gekoppeld, liefde en roos – want ze zijn allebei mooi, maar kunnen ook steken – dat is dan de overeenkomst. 

Bij metonymie gaat het niet over twee dingen waar je een overeenkomst tussen ziet, maar over twee dingen die werkelijk onderdeel van elkaar zijn. De vlag is gevallen, kun je bijvoorbeeld zeggen, en dan is die vlag onderdeel van het leger of een land en die staat daar dan voor. Eigenlijk heeft het leger verloren, maar we zeggen: de vlag. 

Er zijn veel verschillende soorten metonymie, maar hier zag je al meteen de bekendste: de pars pro toto – deel voor het geheel. De vlag is een stukje van het grotere geheel leger. Of: ik verdien een goede boterham. Boterham is onderdeel van je totaal aan verdiensten en staat daar nu voor. Het ziekenhuis telt 200 bedden – die bedden zijn onderdeel van de hele patiëntenzorg, maar representeren dat geheel nu.

Transcript gaat onder afbeelding verder…

Als je erop gaat letten, zul je merken dat we deze tool vaak gebruiken – omdat het zo lekker werkt. Een vlag zie je in gedachten vallen – een land dat verliest is veel lastiger voor te stellen. Bedden zie je voor je, patiëntenzorg eigenlijk niet. 

En dit is dan op woordniveau, maar we doen het veel vaker wat uitgebreider, met beelden, scènes, verhalen. Die zijn dan specifiek, uniek, kleurrijk, maar ze staan voor iets groters. Ze zijn een voorbeeld voor een bredere trend of waarneming. We vertellen graag iets universeels in het jasje van iets individueels. We volgen een personage, we zien een schilderij, een horen een liedje, en dat kan heel subjectief zijn, maar we voelen daarin een diepere waarheid. We zien één mens, maar denken: zo is het leven eigenlijk. 

Dat is een metonym. In zekere zin is elk verhaal, beeld, voorbeeld dus zo’n metonym. En dat werkt zo ontzettend krachtig, omdat onze breinen concreet denken, op een fysieke werkelijkheid zijn bedacht, en veel minder op abstracties, op ideeën. Onze breinen zijn nog hetzelfde opgebouwd als toen we door de savannes renden, op zoek naar bessen en herten en zo. Metonymen passen bij dat oude brein van ons. 

Kortom, zorg dat je inzoomt. Maak het algemene specifiek. Geef voorbeelden en laat die ook de ruimte. In een goed gekozen voorbeeld kun je ontzettend veel algemeens al kwijt, soms expliciet tijdens het verhaal zelf, in tussenzinnetjes die even uitzoomen en het brede plaatje tonen. Maar vaak ook impliciet. Je toehoorders of lezers generaliseren namelijk zelf al wel, we maken voortdurend als publiek van iets unieks iets algemeens, dat hoef je vaak niet eens meer voor te kauwen. 

Metonymie, pars pro toto, dat is de essentiële tool voor wie zijn tekst helderder en mooier wilt krijgen.